اصلاح و چابک‌‏سازی فرایند برنامه‌‏ریزی توسعه در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 سرپرست گروه پژوهشی آمایش، توسعه و توازن منطقه‌‏ای، مرکز پژوهش‏‌های توسعه و آینده‏‌نگری، تهران، ایران.

2 دکتری تخصصی، پژوهشگرگروه آمایش، توسعه و توازن منطقه‌‏ای، مرکز پژوهش‏‌های توسعه و آینده‏‌نگری، تهران، ایران.

چکیده

ارزیابی‏ برنامه‌‏های توسعۀ کشور، در دوره‏‌های مختلف، نشان می‌دهد که اغلب آنها، به نتایج مطلوب نرسیده‌اند و در برخی موارد، فاصلۀ عملکرد با اهدافِ برنامه، بسیار زیاد بوده است. آسیب‌‏شناسی برنامه‌‏های توسعه نشان می‏‌دهد، عدم ارتباط بین برنامۀ راهبردی و اجرایی و نبود نظام ارزیابی مناسب، از چالش‌‏های مهم برای تحقق برنامه‌‏های توسعه بوده است. به‌همین‌دلیل، تاکنون، پیشنهادهایی برای اصلاح برنامه‏‌ها در کشور مطرح شده‌‏اند. استفاده از هسته‏‌های کلیدی، برنامه‏‌ریزی غلتان و تمرکز بر تطبیق برنامه‌‏های یکساله با برنامه‌‏های بلند‏مدت، ازجملۀ این اصلاحات است.
دراین‌راستا، این مطالعه تلاش داشته، با بررسی الگوی‌های برنامه‌ریزی در دنیا و ایران، به الگویی تلفیقی، برای برنامه‌‏ریزی توسعه‌ای، دست یابد که با تلفیقی از اصلاحات پیشنهادی برای برنامه‌ریزی‌ها، به رفع چالش‏‌های موجود در نظام برنامه‌‏ریزی کشور بپردازد. چارچوب پیشنهادی دارای سه بخش برنامۀ راهبردی، اجرایی و نظارتی است. ابتدا، استراتژی توسعۀ کشور و اهداف کلان مرتبط با آن، به‌گونه‏‌ای تعیین می‌‏گردد که ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیطیِ توسعه و اشتراک‌های بین این سه بُعد را دربرگیرند. سپس، براساس اهداف کلان و سیاست‏‌های آمایش سرزمین در سطوح مختلف ملی، منطقه‌‏ای و استانی، نقش بخش‏‌ها و مناطق، در سطوح مختلف و ارتباط آنها مشخص می‏‌شود. براین‌اساس، پیشران‏‌های توسعه تعیین شده و سیاست‏‌های بخشی ـ منطقه‏‌ای مشخص خواهد شد. ترکیب سیاست‏‌های فضایی با اهداف کلان‌توسعه، نظام انگیزشی و اجرایی برای تحقق برنامه را بهبود می‏‌بخشد و وظیفۀ مهم نظام برنامه‏‌ریزی، که رصد و پایش برنامه به‌صورت دوره‌‏ای است، در هر مرحله، ارائه می‌‏شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Improving the development planning in Iran

نویسندگان [English]

  • Mehrdad Kashef 1
  • Mina Abootalebi 2
1 PhD Student of Environment, Shahid Beheshti University and Researcher of Development and Foresight Center, Tehran, Iran.
2 PhD Graduated in Economics, University of Isfahan and Researcher of Development and Foresight Center, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Evaluation of Iran's development plans in different periods shows that majority of them have not achieved the desired results, and in some cases, the performance gap with the plan goals has been considerable. The evaluation of development plans shows that the lack of connection between the strategic and executive plans, and the lack of an appropriate evaluation system of the plan have been significant challenges for the realization of development plans. For this reason, suggestions have been made to improve plans in the country. These improvements include using key cores, rolling planning, or eliminating medium-term plans and focusing on adapting one-year plans with long-term plans.
In this regard, this study seeks to achieve a framework of development planning that addresses the existing challenges of the country's planning system by combining the proposed improvements for planning. In the proposed framework, first, the country's development strategy and related macro goals are determined in such a way as to include the economic, social, and environmental dimensions of development and the commonalities between these three development dimensions. Then, by combining macro goals with spatial planning policies at national, regional, and provincial levels, challenges and opportunities of the country's territories are identified, so according to different spatial levels, the development drivers can be specified. In this way, sectorial and regional policies will be determined based on development drivers. In this context, combining spatial policies with macro development goals enhances the incentive and executive system for the implementation of the plan and provides the important task of the planning system, which is monitoring and evaluating the plan periodically.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Strategic Plan
  • Executive Plan
  • Monitoring and Evaluation
  • Development Drivers
  • Rolling Planning
  • Spatial Planning
آقاسی‏زاده، فتح‌‏الله و غلامی‏‌نتاج‌‏امیری، سعید، (1399). هفتاد سال برنامه‌‏ریزی توسعه در ایران؛ آسیب‏‌ها و چالش‏‌ها، تهران: سازمان برنامه و بودجه، مرکز پژوهش‌‏های توسعه و آینده‏‌نگری.‏‫
پوراصغرسنگاچین، فرزام، کاشف، مهرداد، ابراهیمی خوسفی، محسن و کشتکار، مصطفی، (1399). بررسی تطبیقی برنامه‌‏ریزی فضایی (آمایش سرزمین) در کشورهای منتخب. مرکز پژوهش‏‌های توسعه و آینده‌‏نگری.
ترنر، مارک و هیوم، دیوید، (1384). حکومت‏‌داری و مدیریت توسعه، ترجمۀ عباس منوریان، تهران: مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش در مدیریت و برنامه‌‏ریزی، چاپ دوم.
تیموری، رحیم، (1400). «درس آموخته‌‏ها و دلالت‌‏های تجربیات داخلی و خارجی برای برنامۀ هفتم توسعه». مرکز پژوهش‏‌های توسعه و آینده‌‏نگری، شصتمین نشست علمی ـ تخصصی در دی ماه 1400.
تیموری، عباد، (1400). «بررسی تاریخی پارادایم‏‌های توسعه». https://pooyeshfekri.com/
توفیق فیروز، (1376). آمایش سرزمین: تجربۀ جهانی و انطباق آن با وضع ایران.
توفیق، فیروز، (1385). برنامه‏‌ریزی در ایران و چشم‏انداز آیندۀ آن، مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌‏ریزی.
حسنی، محمدحسین، (1389). «درآمدی به روش‌‏شناسی تلفیقی در پژوهش‌‏های میان‏‌رشته‌‏ای علوم اجتماعی». فصلنامۀ مطالعات میان‏‌رشته‏‌ای در علوم انسانی، دورۀ دوم، شمارۀ 4.
خاندوزی، سیداحسان، (1389). «ارزیابی شیوه برنامه‌‏نویسی توسعه در ایران» (1368ـ1388)، برنامه و بودجه، سال پانزدهم، شمارۀ 110.
دفتر مطالعات برنامه و بودجه (1388). آسیب‏‌شناسی برنامه‏‌های توسعه در ایران (دربارۀ برنامۀ پنجم توسعه)، شبکۀ تحلیلگران تکنولوژی ایران، تهران: مرکز پژوهش‏‌های مجلس شورای اسلامی.
شقاقی، سحر، (1397). مروری بر دیدگاه‏‌های برنامه‏‌ریزی توسعه در ایران از دیدگاه صاحب‏‌نظران، تهران: هامش.
طالب، مهدی و عنبری، موسی، (1385). «دلایل ناکامی نظام برنامه‏‌ریزی توسعه در ایران عصر پهلوی دوم»، نشریۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 27.
عظیمی آرانی، حسین، (1373). مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران، تهران: نشر نی، چاپ سوم.
غلامی‏‌نتاج‌‏امیری، سعید و عظیمی، میکاییل، (1388). آسیب‏‌شناسی برنامه‏‌های توسعۀ اقتصادی کشور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی (با همکاری مرکز تحقیقات استراتژیک).
غنی‏نژاد در گفتگو با احمدی امویی، بهمن، (1387). مردان جمهوری اسلامی چگونه تکنوکرات شدند؟، تهران: گام نو.
فاضلی، محمد، (1399). زندگی سراسر فهم مسئله است، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مرکز پژوهش‏‌های مجلس شورای اسلامی (1401). مروری بر شکل‏‌گیری ادبیات دولت توسعه‏‌گرا؛ بازاندیشی در نقش و اهمیت آژانس‏‌های راهبر، دفتر مطالعات اقتصادی.
مرکز پژوهش‏‌های مجلس شورای اسلامی (1378). ریشه‏‌های عدم توفیق در برنامه‏‌های اول و دوم، دفتر بررسی‏‌های اقتصادی، تهران: مرکز پژوهش‏‌های مجلس شورای اسلامی.
ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‏رﻳﺰی و ﻧﻈﺎرت راﻫﺒﺮدی ریاست جمهوری (1393). آﺳﻴﺐ‏ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‏ﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ، اﻣﻮر ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‏رﻳﺰی اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ.
مکنون، رضا، سلیمی، جلیل و بهرامی، محسن، (1393). «فراتحلیلی بر آسیب‌‏شناسی‏‌های برنامه‏‌های توسعه در ایران»، راهبرد اقتصادی، سال سوم، شمارۀ 10.
نورمحمدی، خسرو و صمیمی، احمد، (1400). برنامه‏‌ریزی توسعه در ایران (بازخوانی نظرات دکتر حسین عظیمی آرانی)، تهران: سازمان برنامه و بودجۀ کشور، مرکز اسناد، مدارک و انتشارات.
 
Camarinha-Matos L.M., Afsarmanesh H. & Boucher X. (2010). The Role of Collaborative Networks in Sustainability. In Camarinha-Matos L.M., Boucher X. & Afsarmanesh H. (eds). (2010). Collaborative Networks for a Sustainable World. IFIP Advances in Information and Communication Technology, Vol.336. Springer. Berlin. Heidelberg.
Chenery, H. (1983). Interaction between theory and observation in development, World Development, Vol.10, No.11, 853-861.
Dye, Thomas R. (2016). Understanding Public. Englewood Cliffs. Prentice-Hall Press.
European Conference of Ministers responsible for Regional Planning (CEMAT) (2000). Guiding Principles for Sustainable Spatial Development of the European Continent, adopted at the 12th Session of the European Conference of Ministers responsible for Regional Planning on 7-8 September 2000 in Hanover.
Howlett, M., Ramesh, M. & Perl, A. (2020). Studying Public Policy Principles and Processes, Oxford university Press.
Johnson, C. (1982). MITI and the Japanese miracle: the growth of industrial policy, 1925-1975. Stanford University Press.
Popper, K. R. (1963). Conjectures and Refutations: The Growth of Scientific Knowlage. New York. Routledge and Kegan Paul.
United Nations Conference on Trade and Development (ANCTAD), (2021). World Investment Report. United Nations.