تحلیل محتوای برنامه‌های توسعۀ جمهوری اسلامی ایران از منظر توجّه به فقر و طرد اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقتصاد نهادگرایی، دانشکدۀ اقتصاد و مدیریت، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

2 استاد اقتصاد، گروه توسعۀ اقتصادی و برنامه‏‌ریزی، دانشکدۀ اقتصاد و مدیریت، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران .

3 استاد اقتصاد، گروه توسعۀ اقتصادی و برنامه‌‏ریزی، دانشکدۀ اقتصاد و مدیریت، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

یکی از اسنادی که معمولاً، به‌عنوان سند بالادستی و هدایتگر توسعه، مبنای عمل مجریان قرار می‏‌گیرد، برنامه‌‏های پنج‌سالۀ توسعۀ کشور است. هدف تحقیق حاضر، پاسخ به این پرسشِ محوری است که در این برنامه‏‌ها، رفع فقر که از اهداف نظام جمهوری اسلامی است، چگونه در سیاست‏‌گذاری‏‌ها موردِ توجه واقع‌شده است؟ برای پاسخ‏گویی به سؤال پژوهش، از تکنیک تحلیل محتوای کمّی استفاده شده است. نظریۀ مبنایی درنظرگرفته‌شده برای تحلیل محتوای برنامه‏‌های توسعه، رویکرد فقر درآمدی، فقر قابلیتی و طرد اجتماعی است. جامعۀ آماری پژوهش، مفاد شش برنامۀ توسعۀ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است. نتایج بیانگر این است که در این بین، برنامۀ دوم توسعه بیشترین توجه و برنامۀ اوّل توسعه کمترین توجه را به سه رویکرد موردِ مطالعه داشته‏‌اند. برنامه‏‌های اوّل، چهارم و پنجم توجهی به فقر درآمدی نداشته‌اند و برنامه‏‌های دوم، سوم و ششم، با در نظر گرفتن فقر درآمدی، به فقر قابلیتی و طرد اجتماعی توجه نموده‌‏اند. باتوجه‌به حرکت پُرنَوسان برنامه‌‏های توسعۀ جمهوری اسلامی ایران، درجهتِ مبارزه با فقر و محرومیت، و تحقق نیافتن هدف نظام جمهوری اسلامی ایران، پیشنهاد می‌‏شود که سندی تحت عنوان «سند اصلاحات نهادی» جهت اصلاح نهادهایی همچون قواعد رسمی و حکمرانی (نهادهای سطوح دوم و سوم، مطابق نظریۀ چهار سطح تحلیل اجتماعی ویلیامسون) تدوین شده و برنامه‏‌های توسعۀ پیشِ‏رو، درجهتِ پیش‏برد آن سند نگاشته و عملیاتی شوند. اصلاحات نهادی زمینۀ لازم برای رشد فراگیر را فراهم خواهد آورد که نتیجۀ آن، رفع فقر قابلیتی و طرد اجتماعی در کشور و ارتقای وضعیت درآمدی افراد خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Content Analysis of the Development Plans of the Islamic Republic of Iran Emphasizing Poverty and Social Exclusion

نویسندگان [English]

  • Zahra Azari 1
  • Parviz Mohamadzade 2
  • Davoud Behboudi 3
1 PhD student of Institutional Economics, Economic Development and Planning Group, Faculty of Economics and management, Tabriz University, Tabriz, Iran.
2 Professor of Economics, Economic Development and Planning Group, Faculty of Economics and management, Tabriz University, Tabriz, Iran.
3 Professor of Economics, Economic Development and Planning Group, Faculty of Economics and management, Tabriz University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

One of the most important documents that are usually viewed as an upstream document and the guide of the development process is the five-year development plans of the country. The purpose of the present research is to answer the main question of how poverty alleviation, which is one of the goals of the Islamic Republic of Iran (IRI), has been considered in the policies of such plans. To this end, quantitative content analysis techniques and comparative application of categories were utilized in this study. The basic theory considered for the content analysis of the development plan is based on the approach of income poverty, capability poverty, and social exclusion. The statistical population of the research is the contents of six economic, social, and cultural development plans of the IRI. The hidden and implicit content of the text of the development plan was deduced using the existing theoretical foundations. The results show that among the development plans, the second one has dealt more with the category of poverty and deprivation. The first, fourth, and fifth plans have not paid any attention to income poverty, and the sixth program, considering income poverty, took account of capability poverty and social exclusion. Considering the fluctuating movement of the development plans of the IRI for confronting poverty and deprivation, and the non-fulfillment of its goals, it is suggested that a document be drafted to reform institutions such as formal rules and governance. Also, future development plans should be written and implemented in line with the realization of the document. Institutional reforms will provide the necessary ground for inclusive growth, which will result in the removal of functional poverty and social exclusion in the country, and the improvement of people's income.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Development Plans
  • Social Exclusion
  • Capability Poverty
  • Income Poverty
  • Content Analysis

مراجع

آذر، عادل (1380). «بسط و توسعه روش شانون برای پردازش داده‌‏ها در تحلیل محتوا». فصلنامۀ علمی-پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا، (38و 37)11، 1-18.
ابراهیمی، مهدی (1393). « فقر درآمدی، فقر قابلیتی و طرد اجتماعی: روندشناسی تحول مفاهیم در بررسی فقر و محرومیت» . فصلنامۀ تأمین اجتماعی، (4) 13، 38-59.
اشرفی، سکینه، بهبودی، داود، واعظ مهدوی، محمدرضا و پناهی، حسین (1397). «سه‌‏وجهی رشد، نابرابری و فقر در ایران طی برنامه‌های توسعه». فصلنامۀ علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 18(71)، 9-44.
الوانی، سید مهدی، پورعزت، علی‏‌اصغر و نجابت، انسیه (1394). « بررسی دلایل اثربخش نبودن عملکرد سیستم خط‌مشی‏‌گذاری ایران در زمینۀ فقرزدایی (مطالعه موردی: لایحۀ فقرزدایی درکشور جمهوری اسلامی ایران) »، مدیریت دولتی، (1)7، 1-18.
بلیک مور، کن (1385). مقدمه‌‏ای بر سیاست‌گذاری اجتماعی، ترجمۀ سید علی‏‌اصغر سعیدی و سعید صادقی، تهران: مؤسسۀ عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
ثنایی اعلم، فاطمه، معمارزاده طهران، غلامرضا و دانش‌‏فرد، کرم‏اله (1395). «ارائۀ الگوی اجرای خط مشی فقرزدایی در ایران براساس سند چشم‌‏انداز بیست ساله»، مطالعات مدیریت راهبردی، (28)؟، 233-266.
جمعی از نویسندگان به سرپرستی حمید قاسمی (1399). مرجع پژوهش، تهران: انتشارات اندیشۀ آوا.
راغفر، حسین (1384). «فقر و ساختار قدرت در ایران». فصلنامۀ رفاه اجتماعی، (17)4، 249-288.
زاهدی اصل، محمد و بساطیان، سید محمد (1390).« مسائل و مشکلات فقر در ایران»، فصلنامۀ برنامه‌‏ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، (7)؟، 1-26.
سن، آمارتیا (1379). برابری و آزادی، ترجمۀ حسن فشارکی، تهران: انتشارات شیرازه.
سن، آمارتیا. (1385). توسعه یعنی آزادی، ترجمۀ محمدحسین نوری نائینی، تهران: نشر نی.
سالم، علی‏‌اصغر، ابونوری، اسمعیل و عرب‏‌یارمحمدی، جواد (1397). «رویکرد چندبُعدی به اندازه‌‏گیری فقر؛ مفاهیم نظری شواهد تجربی از اقتصاد ایران در طول سال‌‏های1370- 1392»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، (68)18، 9-41.
صادقی، علیرضا (1389). «تحولات مفهومی فقر و محرومیت در دهه‌‏های اخیر». کتاب ماه علوم اجتماعی، (34)؟، 117-122.
غفاری، غلامرضا و تاج‏الدین، محمد باقر (1384). «شناسایی مؤلفه‌‏های محرومیت اجتماعی». فصلنامۀ رفاه اجتماعی، (17)4، 33-56.
غفاری، غلامرضا و امیدی، رضا (1390). «گذر از دستگاه مفهومی فقر به سازۀ رانده‌‏شدگی اجتماعی». فصلنامۀ اطلاعات سیاسی‌ـ‌اقتصادی، (285)؟، 222-237.
فیروزآبادی، احمد و صادقی، علیرضا (1392). طرد اجتماعی: رویکرد جامعه‌‏شناختی به محرومیت، تهران: انتشارات جامعه‏‌شناسان.
مرکز پژوهش‌‏های مجلس شورای اسلامی، (1368)، قانون برنامۀ اول توسعۀ اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی ج. ا. ا.
مرکز پژوهش‏‌های مجلس شورای اسلامی، (1374)، قانون برنامۀ دوم توسعۀ اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی ج. ا. ا.
مرکز پژوهش‌‏های مجلس شورای اسلامی، (1379)، قانون برنامۀ سوم توسعۀ اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی ج. ا. ا.
مرکز پژوهش‌‏های مجلس شورای اسلامی، (1384)، قانون برنامۀ چهارم توسعۀ اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی ج. ا. ا.
مرکز پژوهش‌‏های مجلس شورای اسلامی، (1390)، قانون برنامۀ پنجم توسعۀ اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی ج. ا. ا.
مرکز پژوهش‌‏های مجلس شورای اسلامی، (1396)، قانون برنامۀ ششم توسعۀ اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی ج. ا. ا.
کاظم اعتماد، سید محمد، پیرایی، خسرو و زارع، هاشم (1399). «تأثیر ابعاد فقر بر فقر مزمن و گذرا در ایران»، فصلنامۀ پژوهش‌‏ها و سیاست‌های اقتصادی، (95)28، 211-241.
گرب، ادوارد (1373). نابرابری اجتماعی: دیدگاه نظریه‌‏پردازان کلاسیک و معاصر، محمد سیاهپوش و احمد غروری‏زاد، نشر معاصر.
گیدنز، آنتونی (1381). جامعه‌‏شناسی، ترجمۀ منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
گیروانی، فاطمه، فلاحی، محمدعلی، احمدی شادمهری، محمد طاهر و راغفر، حسین (1398). «تحلیل پویایی فقر در مناطق شهری ایران براساس رویکرد داده‏های تابلویی ترکیبی»، فصلنامۀ پژوهش‌های اقتصادی، (4)19، 51-57.
محمودی، وحید (1381). «اندازه‏گیری فقر در ایران». فصلنامۀ پژوهشنامۀ بازرگانی، (24) ؟، 27-57.
محمودی، وحید و صمیمی‌‏فر، قاسم. (1384). «فقر قابلیتی». فصلنامۀ رفاه اجتماعی، (17) 5، 9-23.
مکنون، رضا، سلیمی، جلیل و بهرامی، محسن (1393).«فراتحلیلی بر آسیب‏‌شناسی‏‌های برنامه‏‌های توسعه در ایران». فصلنامۀ راهبرد اقتصادی، (10)3، 138-167
مولایی، محمد و رحیمی‏راد زهره (1395). «بررسی وضعیت فقر در خانوارهای روستایی ایران طی پنج برنامۀ توسعۀ اقتصادی ایران: 1368-1392»، فصلنامۀ راهبردهای توسعۀ روستایی، (2)3، 215-235.
مردیت، گال، بورگ، والتر و گال، جویس (1386). مقدمه‌ای بر روش تحقیق، ترجمه جمعی از نویسندگان به سرپرستی احمدرضا نصر اصفهانی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
محمودی، وحید، نگین تاجی، زریر و احمدی، فرزاد (1389). «تجزیۀ تغییرات فقر به دو عامل رشد و باز توزیع طی برنامه‌‏های دوم و سوم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران»، فصلنامۀ علمی-پژوهشی اقتصاد و الگوسازی، (2)1، 161-186.
میسایی، قاسم، فلاحت‏‌پیشه، حشمت‌‏اله و دین‌پرست، فائزه (1394). «جهانی شدن در برنامه‌‏های توسعۀ جمهوری اسلامی ایران (مطالعۀ برنامه‌‏های سوم، چهارم و پنجم توسعه ج.ا.ا)». فصلنامۀ پژوهش‏های راهبردی سیاست، (15)؟، صص. 38-68.
نورمحمدی، خسرو و صمیمی، احمد (1400). برنامه‌ریزی توسعه در ایران (بازخوانی نظرات دکتر حسین عظیمی آرانی)، تهران: سازمان برنامه و بودجۀ کشور، مرکز اسناد، مدارک و انتشارات.
هزارجریبی، جعفر و صفری شالی، رضا (1391). آناتومی رفاه اجتماعی، تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ.
هال، آنتونی و میجلی، جیمز (1388). سیاست اجتماعی و توسعه، ترجمۀ مهدی ابراهیمی و علیرضا صادقی، تهران: انتشارات جامعه‏‌شناسان.
 
Amadi, B. O., Abdullah, H. (2012). Poverty Alleviation through Corporate Social Responsibility in Niger Delta, Nigeria, Asian Social Science, Vol. 8, No. 4, 57-67.
Bonner, A. (2006). Social Exclusion and the Way out, John Wiley publications.
Burchardt, T., Le Grand, J., & Piachaud., D. (2002). Understanding Social Exclusion, Oxford University Press.
De Haan, A. (2007). Reclaiming Social Policy: Globalization, Social exclusion and new poverty Reduction Strategies, Palgrave Macmillan Publications.
Dhongde, S. and R. Haveman (2014). Multi-dimensional Poverty in the U.S. Working Paper. No. 4, University of Wisconsin-Madison’s Institute for Research on Poverty.
González, L., Estarlich. M., Murcia. M., Larranaga. I., Barretoe. F. B., Marina. L. S., Arranz. E., Cirugeda. L., Simó. S., Rebagliato. M. (2021). Risk of child poverty and social exclusion in two Spanish regions: social and family determinants, Gaceta Sanitaria, Vol. 35, No. 3, 216-223.
Gangopadhyay. P., Shankar. S., & Rahman. M. A. (2014). Working poverty, social exclusion and destitution: An empirical study, Economic Modelling, Vol. 37, No. 3, PP. 241-250.
Guo, J., Qu. S.,& Zhu. T. (2022). Estimating China’s relative and multidimensional Poverty: Evidence from micro-level data of 6145 rural households, World Development Perspectives, Vol. 26, No. ?.
Haughton J. and S. R. Khandker (2009). Handbook on Poverty and Inequality. Washington, DC: World Bank.
Imo, A. N. (2017). Poverty and Poverty Reduction Strategies in Nigeria: Lessons from European Social Democracies, Interdisciplinary Research Conference of Poverty, Health and National Security Conference, PP. 125-134.
Klasen, S. (2010). Measuring and Monitoring Inclusive Growth: Multiple Definitions, Open Questions, and Some Constructive Proposals. ADB Sustainable Development Working Paper Series ,Vol. ?, No. 12 (, PP. 1-16.
Kaufman. D., Kraay. A., Mastruzzi. M. (2005). Governance matters IV: Governance indicators for 1996-2004. Washington D.C: World Bank.
Millar, J. (2007). Social Exclusion and Social Policy Research, in “Multidisciplinary
Handbook of Social Exclusion Research”, Edited by Dominic Abrams, Julie Christian and David Gordon, John Wiley Publications.
McKinley, T. (2010). Inclusive Growth Criteria and Indicators: An Inclusive Growth Index for Diagnosis of Country Progress. ADB Sustainable Development Working Paper Series, Vol. ? No. 14, PP. 1-15.
Niu, T., Chen, Y., & Yuan, Y. (2020). Measuring urban poverty using multi-source data and a random forest algorithm: A case study in Guangzhou. Sustainable Cities and Society, 54, 102014.‏
Parodi. G., Sciulli, D. (2012). Social Exclusion: Short and long term Causes
and Consequences, Physica-Verlag Publications.
Pierson, J. (2002). Tackling Social Exclusion, Routledge Publications.
Ramstad. Y. (2001). John R. Commons’s Reasonable Value and the Problem of Just Price, Journal of Economic Issues, , Vol. 35, No. 2, PP. 253-277.
Roncancio, M. P., Mactaggart, I., Kupere, H., Dionicio, G., Naber, J., Murthy, G., & Polack, S. (2020). Multidimensional poverty and disability: A case control study in India, Cameroon, and Guatemala, SSM- Population Health, No. 11, 1-10.
Rodrik. D. (2000). Institutions for high quality growth: What they are and how to acquire them, NBER Working paper.
Taylor. L. (2009). Growth, Development Policy, Job Creation and Poverty Reduction, Economic and Social Affairs, DESA Working Paper, No. 90.
Santos, M. E. (2013). Measuring Multidimensional Poverty in Latin America: Previous Experience and the Way Forward. OPHI Working Paper No. 66, University of Oxford.
Shoukry, A., Jabeen, M., Zaman, K., Gani, S., & Aamir, A. (2018). A note on poverty, growth, and inequality nexus: evidence from a panel of sub-Saharan African countries. Quality & Quantity, Vol. 52, No. 5, PP. 2173-2195.
Sen. A.K. (1985). A Sociological Approach to the Measurement of Poverty. Oxford Economic Papers.
Sing. P. K.., & Chudasama. H. (2020). Evaluating poverty alleviation strategies in a developing country, Plos One, PP. 1-23.
Wilfried. C. B. (2021). Institutional factors of inclusive growth: Evidence from Côte d’ivoire, Vol. 13, No. 1, PP. 13-23.
Williamson, o., E. (2000). The New Institutional Economics: Taking Stock, Looking Ahead, Journal of Economic Literature, Vol. 38 , No. 3, PP. 595-613.
World Bank. (2009). World Development Report 2009: Reshaping Economic Geography. Washington, DC: World Bank.
Whelan, C., B. Nolan, and B. Maitre (2012). Multidimensional Poverty Measurement in Europe: An Application of the Adjusted Headcount Approach. Geary Institute Discussion Paper No. 2012/11, University College Dublin.
Zhang, J., Ye. Y., & Wang. J. (2021). Social exclusion and psychopathologies of Chinese floating populations, Journal of Affective Disorders Reports, PP.1-6.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار