کنکاش و تحلیلی سیاستی بر حکمرانی آب در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، عضوگروه مدیریت راهبردی دانشگاه عالی دفاع ملی

2 دانشجوی دکتری مدیریت راهبردی دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی

چکیده

آب در مرکز توسعه اقتصادی و اجتماعی قرار دارد و برای حفظ سلامتی، تولید مواد غذایی، تولید انرژی، مدیریت محیط زیست و ایجاد شغل حائز اهمیت است. کشور ایران به دلیل نازل بودن ریزش‌های جوی و نامناسب بودن پراکنش زمانی و مکانی آن نیازمند مدیریت مناسب در این عرصه است. از آنجاییکه حکمرانی آب مجموعه ای از سیستم‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اجرایی موجود است که توسعه و مدیریت منـــابع آب و ارائه خدمات آب در سطوح مختلف جامعه را تنظیم می نمایـــد و در بستر این نظام‌ها شرایط مدیریت مناسب فراهم می‌شود و در مقوله حکمرانی آب سه عنصر رعایت قانون، مشروعیت و مشارکت از اهمیت زیادی برخوردار است، لذا کیفیت قوانین و مقررات در مدیریت اثربخش منابع آب کشور حائز اهمیت است.
روش تحقیق به صورت کیفی با رهیافت داده بنیاد می‌باشد و گردآوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه‌ای، پرسش‌نامه‌های نیمه باز و مصاحبه‌های نیمه باز انجام شده و مطالعه و فیش برداری متون سیاست های کلی بخش آب و برنامه های توسعه پس از تدوین سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 که شامل برنامه های چهارم، پنجم و ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران می باشد تا حصول به اشباع نظری انجام گردید. سپس از طریق کدگذاری باز، تعداد 72 شاخص در ارتباط با سیاستهای بخش آب استخراج شد و با ترکیب آنها، مولفه‌ها و ابعاد منتج گردید که نشان می دهد بیشترین تعداد شاخص ها مربوط به بعد اقتصادی و کمترین آن مربوط به بعد فرهنگی می باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Policy investigation on Iranian water governance

نویسندگان [English]

  • seyed javad amini 1
  • farajollah fathollahpour kami 2
1 Assistant Professor, Strategic Management Department of National Defense supreme University
2 Ph.D. Student, Strategic Management, University and National Defense Research Institute and Strategic
چکیده [English]

Water is at the center of economic and social development and it is important to maintain health, produce food, produce energy, manage the environment and create jobs. Due to low rainfall and inadequate distribution of time and space, Iran needs proper management in this field. Since water governance has a set of political, social, economic and executive systems that regulate the development and management of water resources and provide water services at different levels of society, and in the context of these systems, appropriate management conditions are provided and in the context of water governance The three elements of law enforcement, legitimacy and participation are of great importance, so the quality of laws and regulations in the effective management of water resources of the country is important.
The research methodology was qualitative with the GROUNDED THEORY. Data collection was done in the form of library studies, semi-open questionnaires and semi-open interviews, and the study and vectorization of the texts of the general policies of the water sector and development plans after the development of the vision document of the Islamic Republic Iran is on the horizon of 1404, which includes the fourth, fifth and sixth development plans of the Islamic Republic of Iran, to achieve theoretical saturation. Then, through open coding, 72 indicators were extracted in relation to water sector policies, and with their combination, components and dimensions resulted in the highest number of indicators related to the economic dimension, and the least of them related to the cultural dimension.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Water governance
  • Policy Studies
  • Policy making
  • Water resource management
قرآن کریم
اندیشکده تدبیر آب ایران (1394). ارزیابی مقدماتی حکمرانی آب کشور از نگاه اندیشکده تدبیر آب ایران.
بانک جهانی (2016)
جمالی، صادق، (1396)، اصول حقوقی حاکم بر حکمرانی آب و خلأهای آن در نظام حقوقی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق، گرایش حقوق محیط‌زیست، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
دنیای اقتصاد، (1396)، اطلاعات آب مجازی در تجارت. شماره خبر 1098660، تاریخ 9/2/1396.
-سعیدان، محمود، (1394)، مستندسازی تجارب کارشناسی درباره اقتصاد آب در ایران (چالش‌ها و راهکارها). انتشارات بهار دخت.
سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران در مورد منابع آب، 1379.
-عمرانیان خراسانی، حمید، (1394)،  حکمرانی خوب و مدیریت آب. نشریه آب و توسعه پایدار، سال اول، شماره 3.
قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، 1390.
-قانون برنامه پنج‌ساله چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران، 1384.
قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران، 1396.
قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران، سند راهبردی بخش آب، 1395.
قانون تأمین منابع مالی برای جبران خسارات ناشی از خشکسالی و یا سرمازدگی، 1383.
-قانون تثبیت آب‌بهای زراعی، 1369.
-قانون تسهیل برقی کردن چاه‌های کشاورزی زراعی، 1380.
-قانون توزیع عادلانه آب، 1361.
-قائمی، آلاله، (1395)، تدوین الگوی آموزش محیط‌زیست برای تقویت حکمرانی پایدار منابع آب کشور با تأکید بر مشارکت‌های مردمی. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی- فرهنگی، دوره پنجم، شماره 2.
قلی پور، رحمت اله، (1383)، تحلیل و امکان‌سنجی الگوی حکمرانی خوب در ایران با تأکید بر نقش دولت. دانش مدیریت، شماره 67: 111-85.
-ماده واحده قانون تعیین تکلیف چاه‌های فاقد پروانه، 1389.
مرسلی، ادریس، (1395)، طراحی الگوی راهبردی ارتقاء بهره‌وری آب کشاورزی در جمهوری اسلامی ایران. رساله دکتری، دانشگاه عالی دفاع ملی.
مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه‌وبودجه (1396). بحران آب و امکان‌سنجی اتصال پهنه‌های آبی شمال و جنوب کشور.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1396). بررسی بحران آب و پیامدهای آن در کشور.
مقدس پور، سعید؛ دانایی‌فرد، حسن و کردناییج، اسد اله (1392). واکاوی عوامل کلیدی در عدم موفقیت برخی خط‌مشی‌های عمومی در ج. ا. ایران: مطالعه خط‌مشی‌های مالیاتی کشور. فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت فرهنگ‌سازمانی، دوره یازدهم، شماره اول: 68-33.
منوریان، عباس و گلشن، ابراهیم (1394). مطالعه خط‌مشی عمومی (چرخه‌های خط‌مشی و زیر نظام‌های خط‌مشی). انتشارات مؤسسه کتاب مهربان نشر.
-مهرابی، امیر حمزه؛ خنیفر، حسین؛ امیری، علی‌نقی؛ زارعی، متین حسن و جندقی، غلامرضا (1390). معرفی روش‌شناسی نظریه داده بنیاد برای تحقیقات اسلامی (ارائه یک نمونه). مدیریت فرهنگ‌سازمانی، سال نهم، شماره 23.
مؤسسه تحقیقات آب (1394). آب در کلام مقام معظم رهبری.
میرنظامی، سید جلال‌الدین و باقری، علی (1396). ارزیابی سیستم حکمرانی آب در فرایند حفاظت از منابع آب زیرزمینی ایران. تحقیقات منابع آب ایران، سال 13، شماره 2.
وزارت نیرو (1392). گزارش آب و مدیریت بحران‌های پیش روی.
Burek, P; Satoh, Y; Fischer, G; Kahil, M. T; Scherzer, A; Tramberend, S; Nava, L. F; Wada, Y; Eisner, S; Flörke, M; Hanasaki, N; Magnuszewski, P; Cosgrove, B. and Wiberg, D. (2016). Water Futures and Solution: Fast Track Initiative (Final Report). IIASA Working Paper. Laxenburg, Austria, International Institute for Applied Systems Analysis (IIASA). pure.iiasa.ac.at/13008
UN water (2018). Nature-Based Solutions for Water. The United Nations World Water Development, Report 2018