فراتحلیل مطالعات هفتاد سال برنامه‌ریزی توسعه، به منظور کاربست در تنظیم نظام‌نامۀ تدوین برنامه هفتم توسعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری، سازمان برنامه و بودجه کشور، تهران، ایران .

2 دکتری علوم اقتصادی، متخصص حوزه اقتصاد توسعه و آموزش

چکیده

مسئله اصلی پژوهش حاضر، ناظر بر یکی از مهم‌­ترین گام­‌های تدوین برنامه توسعه است که از آن تحت عنوان «نظام‌­نامۀ تدوین برنامه توسعه» یاد می‌­شود. این نظام­‌نامه به کلیه فرآیندها و عملیات سازمان‌­یافته­‌ای گفته می‌­شود که دربرگیرنده مراحل تهیه، تدوین و تصویب و ابلاغ برنامه است. لذا با عنایت به اهمیت موضوع، این پژوهش با هدف «تعریف و تبیین عناصر نظام‌­نامه تدوین برنامه هفتم توسعه؛ از رهگذر بررسیِ فراتحلیلی مطالعات هفتاد سال برنامه‌­ریزی توسعه» سعی بر آن دارد تا نظام‌­نامه­‌های برنامه­‌های توسعه پیشین را از منظر ساختاری – محتوایی واکاوی نموده و در خصوص مفاهیم و گزاره‌­های مندرج در آن‌ها به بحث و کنکاش بپردازد. جامعه هدف این پژوهش مجموعه مطالعات هفتاد سال برنامه­‌ریزی توسعه است و استخراج گزاره‌­ها تا حد اشباع نظری ادامه یافته است. پس از استخراج گزاره­‌ها آن‌ها به شیوۀ تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرائی تجزیه و تحلیل شده‌­اند. در واقع داده‌­های پژوهش، به واحدهای معنی تقسیم و سپس با فشرده‌­سازی خلاصه شده­‌اند. در نهایت با شیوۀ استقرائی طبقات فرعی استخراج و مضمون­‌های اصلی از آن‌ها انتزاع شده‌­اند. تحلیل یافته‌­ها نشان می­‌دهد که مضامین استخراج شده را می‌­توان در دسته­‌های اجتماعی - فرهنگی، اقتصادی،  محیطی – آمایشی، نهادی – ساختاری و نظام‌­ریزی دسته­‌بندی نمود که در نظر داشتن آن برای تدوین برنامه هفتم مهم است. هم‌چنین با روی­‌هم‌­گذاری و با استفاده فصل مشترک مضامین استخراج شده جهت‌­گیری­‌های هشت­‌گانه بدست آمد که سمت ­و سوی کلی برنامه هفتم توسعه را نشان­ می‌­دهد. در نهایت ذیل هریک از جهت‌­گیری­‌های استخراج شده، سیاست­‌ها و الزامات آن‌ها متناسب با یافته‌­های پژوهش ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Meta-analysis of the studies of seventy years of development planning, in order to be used in compiling the seventh development plan

نویسندگان [English]

  • Morteza Mehralitabar Firoozjaei 1
  • Gholamreza Garainejad 2
1 Assistant Professor,, Development and Foresight Research Center, Program and Budget Organization, Tehran, Iran.
2 PhD in Economics, Specialist in Development Economics and Education.
چکیده [English]

The main issue of the present study is one of the most important steps in the development of the development plan, which is called the "Development Plan System". This Plan System refers to all organized processes and operations that include the steps of preparing, compiling, approving and communicating the program. Therefore, considering the importance of the subject, this study aims to define and explain the elements of the seventh development plan. Through a meta-analytical study of the Seventy Years of Development Planning studies, it tries to analyze the codes of previous development programs from a structural-content perspective and to discuss the concepts and propositions contained in them. The target population of this research is a collection of studies of seventy years of development planning and the extraction of propositions has been pursued to the point of theoretical saturation. After extracting the propositions, they have been analyzed by qualitative content analysis with an inductive approach. In fact, research data are divided into meaning units and then summarized by compression. Finally, the subclasses are extracted by inductive method and the main themes are abstracted from them. The analysis of the findings shows that the extracted themes can be classified into social-cultural, economic, environmental-planning, institutional-structural and systematic categories, which are important to consider in developing the seventh plan.  Also, by overlapping and using the common chapter of the extracted themes, eight orientations were obtained, which show the general direction of the seventh development plan. Finally, below each of the extracted orientations, their policies and requirements are presented in accordance with the research findings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Development plans
  • regulations
  • development planning
  • meta-analysis
  • development orientation
اجلالی، پرویز و دیگران (1394). تجربه برنامه‌ریزی در جهان: پیدایش و سیر تطور. موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، تهران.
آزاد ارمکی، تقی (1381). نظریه های جامعه شناسی، چاپ دوم،تهران: انتشارات سروش.
ازکیا، مصطفی (1385). دانشنامه جغرافیا، تهران، انتشارات سازمان شهراری­ها و دهیاری­ها.
آلوین سو، (1377). تغییر اجتماعی و توسعه، ترجمه محمود حبیبی مظاهری، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران.
ایمان، محمدتقی، نوشادی، محمودرضا (1390). «تحلیل محتوای کیفی»، فصلنامه پژوهش، سال سوم، شماره دوم، پاییز و زمستان.
تبریزی، منصوره (1391). «تحلیل محتوای کیفی از منظر رویکردهای قیاسی و استقرایی»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره64.
تودارو، مایکل. (1366). توسعه اقتصادی در جهان سوم. ترجمه غلامعلی فرجادی. سازمان برنامه و بودجه، تهران.
توفیق، فیروز (1385). برنامه‌­ریزی در ایران و چشم‌­انداز آینده آن، انتشارات مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت برنامه­‌ریزی.
جرالد. ام مایر و دادلی سیزر (1391). پیشگامان توسعه، ترجمه علی اصغر هدایتی و علی یاسری، نتشارات سمت، تهران.
حداد و همکاران (1389). توسعه در مکاتب مختلف، مرکز اندیشه و پژوهش طرح هزاره (کارگروه توسعه و منابع ملی).
خاندوزی، سید احسان (1389). «ارزیابی شیوه برنامه­‌نویسی توسعه در ایران (88-1368)»، فصلنامه برنامه‌­ریزی و بودجه، دوره 15، شماره 1، ص 99-128. 
رمضانی، یحیی، امینی، علی و عظیمی، عماد (1398). «آینده پژوهی در ایران،هنر امروز نیاز فردا»، مجموعه مطالعات هفتاد سال برنامه‌­ریزی توسعه در ایران (درحال انتشار)، تهران.
سازمان برنامه و بودجه کشور ( 1397 – 1368). «نظام‌­نامه­‌های تهیه و تدوین برنامه­‌های توسعه، امور اقتصاد کلان».
سازمان برنامه‌­وبودجه کشور، 1393،‌مجموعه مستندات برنامه‌­ریزی توسعه در سال­های قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران، امور اقتصاد کلان.
ساعی، احمد (1388). توسعه در مکاتب متعارض، تهران، نشر قومس، چاپ سوم.
شاکری، عباس (1395). مقدمه‌ای بر اقتصاد ایران، انتشارات رافع، چاپ اول، تهران.
شیرزادی، رضا و سخایی، الهام (1390). «جهانی شدن و برنامه‌­ریزی توسعه در ایران»، فصلنامه مطالعات سیاسی در ایران، سال سوم، شماره 12.
فقیه نصیری، مرجان و همکاران. (1388). برنامه‌ریزی توسعه؛ مبانی و مفاهیم، مطالعه تطبیقی تجربه کشورهای منتخب و ایران، موسسه مطالعات و پژوهش راهبردی، تهران.
کومار، آمارتیا سن (1400). توسعه یعنی آزادی، ترجمه محمد سعید نوری نائینی، نشر نی، تهران.
مرکز پژوهش‌­های توسعه و آینده­نگری (1397). مطالعات هفتاد سال برنامه‌­ریزی توسعه در ایران، انتشار الکترونیکی در آدرس www.dfrc.ir:                                                                                
نصیری، محمد (1374). «اصول علمی برنامه‌­ریزی»، فصلنامه فرآیند مدیریت و توسعه، دوره 9، شماره 1، ص 29-39.
هارت ویک، الین و پیت، ریچارد (1389). نظریه­‌های توسعه، ترجمه ازکیا، سید مصطفی، صفری شالی، رضا و رحمانپور، اسماعیل، نشر لویه، چاپ دوم.
یوهانسن، لیف (1367). گفتارهایی درباره برنامه‌ریزی اقتصادی در سطح کلان. انتشارات وزارت برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی-اجتماعی، چاپ اول، 1367، تهران.